Jakie są główne czynniki wpływające na depresję wśród seniorów w naszej społeczności?
Zacznijmy precyzyjnego określenia kim jest senior, od definicji pojęcia. Sięgając do polskiego prawa znajdziemy pojęcie osób starszych. Mamy nawet ustawę o osobach starszych, To dość wiekowy, dokument. Wiekowy, bo z 2015 roku.
Według niego osoba starsza to człowiek, który ukończył 60. rok życia. Na potrzeby statystyki Główny Urząd Statystyczny, zgodnie z opracowaniami ONZ, używa raczej jednolicie dla kobiet i mężczyzn progu 65 lat. I tego ujednolicenia się trzymajmy, choć można gdzieniegdzie jeszcze spotkać odrębny próg dla mężczyzn – wiek 65 lat, a dla kobiet – 60 lat.
Czy 60 lub 65 lat to dużo? Patrząc na kobiety i mężczyzn 60 lub 65+ widzimy osoby na różnym poziomie aktywności, również w różnym stanie zdrowia. To istotne dla tematu naszej rozmowy o depresji u seniorów.
Na występowanie depresji u osób starszych oddziaływujące wiele czynników. Tak, jak zresztą u reszty populacji. Jednak spróbujmy je uporządkować. Zacząć należałoby od czynników psychospołecznych, wśród których znajdziemy niesamodzielność i niesprawność. Może ona wynikać z choroby, z operacji. Generalnie z utraty niezależności i konieczności korzystania ze wsparcia.
Wśród czynników psychospołecznych jest również samotność będąca konsekwencją śmierci małżonka, rozpadu rodziny lub utraty bliskich relacji. I tu wiek nie jest najistotniejszy, ale odporność psychiczna i owszem.
Osoby starsze są częściej narażone na doświadczanie typowych dla ich wieku strat, powiedzielibyśmy życiowych, a dotyczących pogarszającego się z wiekiem i stanu zdrowia oraz relacji osobowych. Dotyczy to również kryzysów wynikających np. z zakończenia pracy zawodowej, z przejścia na emeryturę, do której systemowo nie seniorzy nie są przygotowywani. Oczywiście dopisuje się do tego utrata środków finansowych w wyniku chociażby zagrożeń cyfrowych.
W tym obszarze pojawia się słowo utrata, czy strata. Depresja, to właśnie choroba straty. To reakcja na stratę. Na stratę kogoś lub czegoś. Kogoś bliskiego, kogoś z rodziny, ale również kogoś najbliższego – nas samych jakimi byliśmy lub jakimi chcielibyśmy być. Na przykład sprawni, niezależni, samodzielni, ale też potrzebni, użyteczni sprawczy.
W tym miejscu ważne, żeby zwrócić uwagę na potrzebę zwrócenia się o pomoc i skorzystania ze specjalistycznego wparcia, chociażby poprzez którąś z dostępnych infolinii.
22 635 09 54 – Telefon zaufania dla osób starszych, czynny w poniedziałek, środę, czwartek w godz. 17.00–20.00
116 123 – Bezpłatny kryzysowy telefon zaufania dla dorosłych w kryzysie emocjonalnym, czynny przez 7 dni w tygodniu w godz. 14.00–22.00
800 108 108 – Bezpłatny telefon wsparcia, czynny od poniedziałku do niedzieli (z wyjątkiem świąt) w godz. 14.00–20.00
116 111 – Bezpłatny telefon zaufania dla dzieci i młodzieży, czynny całą dobę przez 7 dni w tygodniu
121 212 – Bezpłatny telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Rzecznika Praw Dziecka, czynny całą dobę przez 7 dni w tygodniu
Czy czynniki biologiczne również mogą wpływać na depresję?
O depresji wiemy dużo, ale nie wszystko. Wiemy zbyt mało, żebyśmy z tą chorobą sobie poradzili. Przypomnę, że według Światowej Organizacji Zdrowia depresja jest czwartą najpoważniejszą chorobą na świecie. Przewiduje się, że do 2030 roku stanie się pierwszą najczęściej diagnozowaną jednostką chorobową na świecie.
Wracając jednak do sedna pytania, czynniki biologiczne również mogą wpływać na występowanie depresji u osób starszych. W tej grupie wiekowej pojawiają się przecież zespoły otępienne, które mają wpływa na funkcje poznawcze, na postrzeganie rzeczywistości wokół siebie i samych siebie.
Poza tym wyniki badań wskazują niekorzystny związek takich schorzeń jak choroby tarczycy, czy serca, cukrzyca na występowanie depresji. Również choroby nowotworowe lub przewlekłe dolegliwości bólowe mają taki wpływ.
Jakie są najczęstsze objawy depresji u osób starszych i jak można je rozpoznać?
Najczęstszymi objawami są, niezależnie od wieku, te związane z długotrwałym obniżeniem nastroju, spadkiem energii i motywacji, apatią. To swoista utrata radości życia i odczuwania radości z tego, co do tej pory sprawiało przyjemność.
Depresja jako choroba psychiczna, ale również jak wiele schorzeń somatycznych nie ma sztywnego katalogu objawów. Za najistotniejsze uznać, że owo obniżenie nastroju, które nie wynika z wyraźnych, jednoznacznych i bezpośrednich powodów, a które trwa co najmniej dwa tygodnie.
U chorych na depresję często pojawiają się problemy ze snem, a także spadek lub wzrost apetytu. To wszystko może oczywiście wiązać się z dolegliwościami somatycznymi.
W jaki sposób samorządy wspierają seniorów w radzeniu sobie z depresją i innymi problemami psychicznymi?
Popatrzmy na to dwóch stron. Przypominając, że depresja jest chorobą, a zapewnienie opieki zdrowotnej jest wpisane w katalog zadań samorządów terytorialnych wszystkich szczebli. Obejmuje to również działania w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.
Realizowane jest to bardzo równie. Tak różnie, jak różne są samorządy. Bardzo często tematyka ta stanowi przedmiot konkursów ofert dla organizacji pozarządowych, które świetnie radzą sobie w obszarze społecznym.
Samorząd Województwa Mazowieckiego, na przykład, uruchomił w ostatnich dniach program profilaktyki zaburzeń depresyjnych dla osób po sześćdziesiątym roku życia. Przeznaczona na ten cel ponad 2,5 mln zł.
To strona jednak bardziej medyczna, a sama medycyna nie rozwiązuje problemu depresji. Dlatego warto spojrzeć też z innej, mniej oczywistej, perspektywy. Ekonomicznej. Zarówno seniorzy, jak i osoby z zaburzeniami psychicznymi znajdują się w katalogu osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Wykluczenie, to strata pozycji lub wręcz możliwości udziału w życiu społecznym, kulturowym, jak i gospodarczym. Przeciwdziałają temu działania w zakresie ekonomii społecznej. Służą one integracji społecznej, która dla osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem stanowi przywrócenie „sensu życia”.
Działania w tym zakresie są nierozerwalnie związane z samorządem terytorialnym. To samorząd wojewódzki ze swoich środków lub redystrybuując środki unijne wspiera rozwój ekonomii społecznej. Te działania obok środków na aktywizację seniorów, na tworzenie np. Dziennych Domów Pobytu są bardzo ważne. Pozwalają osobom starszym dotkniętym kryzysem depresyjnym poczuć się potrzebnym, użytecznym, ale również bardziej samodzielnym ekonomicznie.
Autor artykułu Cezary Supeł
Pedagog, nauczyciel akademicki, animator kultury, strażak-ochotnik i instruktor harcerski w stopniu harcmistrza, do 2023 roku komendant Chorągwi Mazowieckiej Związku Harcerstwa Polskiego. Prezes Fundacji „VIVAT POLONIA!”.
Ma w swoim dorobku realizację wielu projektów międzypokoleniowych oraz ukierunkowanych na profilaktykę zaburzeń depresyjnych i zapobieganie kryzysom suicydalnym wśród dzieci i młodzieży oraz osób starszych.
